Auteurs: Jordy van Dienst en Mees Arkesteijn
Bronnen:
Vele voorbeelden in de geschiedenis leren ons dat crises of rampen een trigger zijn voor sociaal-maatschappelijke, economische en technologische veranderingen. Hoe verwerpelijk de twee wereldoorlogen ook zijn, ze zijn weldegelijk aanleiding geweest voor ontwikkelingen die de mensheid verder brachten. Tijdens en na de oorlogen werden grote stappen gezet in de technologie rondom de verbrandingsmotor, luchtvaart, communicatie en landbouw. In 1919 werd de voorloper van de Verenigde Naties (1945) in het leven geroepen; de Volkenbond, de eerste internationale organisatie die zich inzette voor wereldvrede. Bij natuurrampen als overstromingen en aardbevingen ontstaat er een vloedgolf aan solidariteit voor de getroffenen en doneren we massaal geld aan hulpverleningsdiensten. Alle vooroordelen verdwijnen tijdelijk als sneeuw voor de zon en elk mensenleven telt.
In tijden van crisis zijn mensen vindingrijker, beter in staat tot aanpassing en voelen mensen zich meer met elkaar verbonden: men beroept zich op de écht belangrijke dingen. Hoewel we al velen doden te betreuren hebben, zie je ook in de huidige COVID-19 crisis ontwikkelingen terug die wenselijk zijn met het oog op mens en milieu. Maar hoe behouden we het resultaat van deze ontwikkelingen in de maatschappij van de toekomst, het nieuwe nu? Hoe zorgen we ervoor dat dit een plek krijgt in het nieuwe nu?
Wuhan, december 2019. Wat begon als een ‘longontsteking van onbekende oorsprong’, is in maart 2020 een wereldwijde pandemie geworden. Globalisering en internationaal (vlieg)verkeer maakte het mogelijk voor het virus zich over de hele aarde te verspreiden. Het virus houdt de hele wereld in zijn greep en het leven dat we gewend zijn komt tot stilstand. Deze stilstand vormt echter potentie tot vooruitgang: de stap naar een duurzamere en gezondere wereld.
De laatste jaren werd ook pijnlijk duidelijk dat de huidige (fossiele) economie over zijn grenzen is gegaan. Op 29 juli 2019 was het Earth Overshoot Day, ofwel de dag waarop wereldwijd alle grondstoffen op aarde voor een jaar al zijn verbruikt (Scientas.nl, 2019). Er is snel verandering nodig om onze ecologische voetafdruk te reduceren, ‘global warming’ te beperken, en uiteindelijk ook ons hachje te redden. Er worden vele grote en kleine initiatieven genomen, echter de praktijk is weerbarstig.
Deze COVID-‘pauze’ is essentieel. Het heeft het ons mogelijk gemaakt terug te gaan naar waar het leven fundamenteel om draait: gezondheid, relaties, solidariteit, natuur en vrijheid. De sterfte als gevolg van het virus doet ons beseffen dat gezond zijn geen vanzelfsprekendheid is en dat we kwetsbaar zijn. Door de ‘intelligente lockdown’ beseffen we dat we sociale wezens zijn en ondanks de afstand die we moeten bewaren dichter tot elkaar komen. We kijken naar elkaar om en hebben oog voor de eenzame mensen. Sociale segregatie vervaagt en polarisatie verminderd, omdat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. We worden niet meer wakker met ruis op de achtergrond van het vele verkeer op de snelweg en de vliegtuigen die overvliegen, maar met vogelgezang. Het lenteseizoen is eigenlijk de perfecte tijd om met zijn allen een pas op de plaats te doen en te genieten van de dingen die Moeder Aarde ons te bieden heeft.
Wanneer we wat inhoudelijker gaan kijken zien we grote positieve effecten op gebied van mobiliteit en milieu. Door de enorme reductie van woon-werkverkeer zijn er vrijwel geen files meer. Ook staan vliegtuigen aan de grond, waardoor de CO2 uitstoot vele malen kleiner is dan ‘normaal’. De lucht is, volgens het KNMI zo’n 20 tot 60 procent schoner en de natuur kan op adem komen door minder stikstofdepositie. Die algehele reductie van de snelheid naar 100 km/u op de snelwegen valt qua effecten in het niet als je dit vergelijkt met het effect van het rondwaren van een virus.
Door het gedwongen thuiswerken is het gebruik van videobellen en online vergaderen enorm gegroeid. We worden met zijn allen sneller handig in het op afstand communiceren. Door deze toename in gebruik, ontstaan prikkels voor innovatie en nieuwe ontwikkelingen op gebied van ‘online werken’.
Iedereen is het er wel over eens dat de toegenomen gemeenschapszin en solidariteit als gevolg van het virus positief is. Ook ervaren we dat er geen files meer zijn, de lucht schoner is en dat de natuur van zich laat horen. We staan nu stil met zijn allen en blikken terug op de tijd voordat het COVID-19 virus de wereld lam legde. Een gehaaste maatschappij waarbij een 24/7 economie, individualisme en consumeren de dienst uitmaakten, waarbij we massaal in de file staan, in volle treinen moeten staan en vervuilde lucht inademen. Hoe maken we dit contrast kleiner?
Momenteel wordt er veel gesproken over de effecten van het virus op de economie. Wanneer mogen de bedrijven weer open? Hoe geven we invulling aan de ‘anderhalve-meter-economie’? Er worden negatieve beelden geschetst van een recessie, omdat we alleen economische groei als de juiste richting beschouwen. Het moet steeds meer en meer worden en we denken onbewust dat alles maakbaar is. Hopelijk worden mensen bewust dat deze periode meer inhoudt dan alleen een periode van ziekte en economisch onheil. Dat niet ten koste van alles de economie weer op het niveau van vóór de crisis moet worden gebracht. Welzijn en de planeet zijn beiden aspecten die onderbelicht blijven in de huidige discussie terwijl dit de essentie is, omdat ze onvervangbaar zijn. Er is meer sturing nodig op de veranderingen die we in het vorige blok beschreven: hoe zorgen we ervoor dat we de positieve effecten van de veranderingen gedurende de virusuitbraak kunnen bestendigen? Wat is er nodig om niet terug te vallen in de gedragspatronen die voor het virus leidend waren? We moeten als maatschappij hier actief op instappen.
Denk eens aan de effecten wanneer alle werkenden bij wie het mogelijk is, in ieder geval één of zelfs twee dagen in de week thuis zouden werken? Of dat we in plaats van onze klant opzoeken in het buitenland met het vliegtuig, een conference call organiseren? Of dat we veel meer aandacht besteden aan de aanleg van parken, bossen en natuurgebieden? En aan de andere kant, hoe gaan we om met het deel van de economie dat hier juist haar brood mee verdient? De stad Milaan is in ieder geval een eerste voorbeeld die de positieve gevolgen (namelijk een schone lucht) van de coronacrisis aangrijpt voor verandering: een poging tot het inrichten van een autoluwe binnenstad (NOS.nl, 2020).
Het is aan onszelf om de verantwoordelijkheid te nemen, terug te gaan naar de essentie en vanuit daar verder te leven. Wij begrijpen dat dit een idealistische gedachtegang is en moeilijk te realiseren in een maatschappij waarbij bepaalde patronen dusdanig ver zijn ingesleten dat een crisis als deze daar geen verandering in brengt. Toch is het van belang dat we samen deze mogelijkheid optimaal benutten. Als nooit te voren zullen we dit dus, net als het navolgen van de coronamaatregelen, samen moeten doen. We zijn allemaal eigenaar, oorzaak en slachtoffer. De politiek, grote bedrijven en het maatschappelijk middenveld: wij nodigen je graag uit om met zijn allen het verschil te maken en een nieuw normaal te definiëren.
Wees altijd welkom voor een kop koffie!